Kadın bilim insanları, yaptıkları çalışmalar ve ortaya koydukları icatları ile bilimin gelişmesine ve ilerlemesine direkt olarak katkı vermiştir. 18.yüzyıla kadar öne çıkmayan kadınlar, toplumsal bakış açısının değişmesi ve eğitimin önem kazanmasıyla birlikte bilim dünyasına girmeye başlamıştır. Fizik, kimya ve tıp gibi alanlardaki çalışmalarıyla dikkat çekmişlerdir. Yaptıkları çalışmalarla bilim dünyasına damga vuran kadın bilim insanları dahi vardır.
Kadın bilim insanları, toplumsal baskılar ve cinsiyetçiliğe rağmen büyük bir cesaret örneği göstererek çalışmalarını devam ettirmiştir. Modern bilimin temelleri atılırken katkı vermişler ve insanlığın bilgi birikiminin zenginleşmesine katkı vermişlerdir. Cinsiyet bariyerlerini aşarak diğer kadınlar için ilham olmayı da başarmışlardır. Yazının devamında çalışmaları ile tarihe yön veren bazı kadın bilim insanları ile ilgili detayları bulabilirsiniz.
Tarihe Yön Veren Kadın Bilim İnsanları
Kadınlar, toplumsal yaşam içerisinde kendilerine biçilen ev hanımı rolünü yüzyıllar boyunca kabul etmiştir. 18.yüzyılda başlayan Sanayi Devrimi ve sonrasında gelişen cinsiyet eşitliği akımlarıyla kadınların da eğitimlerine önem verilmiştir. Sonrasında birçok kadın bilim insanı ortaya çıkmış ve çalışmalarıyla belli alanlara damgalarını vurmuştur. Hatta Nobel gibi bilim dünyasının en önemli ödüllerini dahi kazanmayı başarmış kadın bilim insanları vardır. İşte, bilim dünyası için önemli bazı isimler ve çalışmalarına dair detaylar:
1 – Marie Curie (1867-1934)
Bilim tarihinin en ikonik isimlerinden biri olan Marie Curie, Polonya asıllı Fransız fizikçi ve kimyagerdir. Radyoaktivite üzerine yapmış olduğu çalışmalarla bilinir. Yapmış olduğu çalışmalarla hem kimya hem de fizik alanında Nobel Ödülü kazanmayı başarmıştır. Bunu başaran ilk ve tek bilim insanı olması, Marie Curie isminin ne kadar özel olduğunu ortaya koymaktadır. Başarıları ile ilgili kısa detaylar aşağıdaki gibidir:
- Radyoaktivite alanındaki öncü çalışmaları gerçekleştirmiştir.
- Radyum ve polonyum elementlerini keşfeden isimdir.
- Fizik alanında 1903 yılında, kimya alanında ise 1911 yılında Nobel ödülü kazanmıştır.
- Günümüzde bir kanser tedavisi olarak kullanılan radyoterapinin temellerini atmıştır.
- Birinci Dünya Savaşı sırasında taşınabilir röntgen cihazı geliştirmiştir.
Kanser tedavisinden nükleer fiziğe kadar farklı alanlara etki eden bir isimdir. Ancak çok uzun yıllar radyoaktif maddelerle korumasız bir şekilde çalışması, lösemiden ölmesine neden olmuştur. Kadın bilim insanları denildiğinde akla gelen ilk isimdir.
2 – Rosalind Franklin (1920-1958)
En popüler kadın bilim insanları arasında yer alan Rosalind Franklin, yaşarken değeri anlaşılmayan isimlerdendir. Kimyager ve X ışını kristalografisi uzmanı olarak nitelendirilen Franklin, yaşadığı dönemde erkeklerin gölgesinde kalmıştır. DNA, RNA, virüsler ve grafitin yapısının anlaşılmasının temellerini atan isimdir. DNA yapısını anlamak için X ışını kırınımı yöntemini kullanmıştır. DNA’nın sarmal yapıda olduğunun anlaşılmasına ciddi katkılar vermiştir.
Fotoğraf 51 isimli X ışını görüntüsü, en önemli çalışmalarından biridir. Onun başlattığı çalışmaları devam ettiren isimler Nobel Ödülü alırken, Franklin’in değeri yaşadığı dönemde anlaşılamamıştır. Kanser nedeniyle henüz 37 yaşındayken yaşamını kaybetmiştir. Günümüzde ise yaptıkları hak ettiği değeri görmekte ve Franklin, tarihe damga vuran kadın bilim insanları arasında gösterilmektedir.
3 – Ada Lovelace (1815-1852)
En ünlü kadın bilim insanları arasında yer alan Ada Lovelace, 10 Aralık 1815 tarihinde doğmuş, Matematik ve Fen Bilimleri alanlarında eğitim almıştır. Tarihin ilk bilgisayar programcısı olarak kabul edilen Lovelace, çalışmalarını Charles Babbage tarafından geliştirilen Analitik Makinesi üzerine yoğunlaştırmıştır. Bu makine için Bernoulli sayılarını hesaplayan bir algoritma yazmayı başarmıştır ki; söz konusu algoritma, tarihteki ilk bilgisayar programı olarak kabul edilmektedir.
Kadın bilim insanları arasında öne çıkan Ada Lovelace, bilgisayarların potansiyelini kavramsal olarak ortaya koymuştur. Kendi döneminde fikirleri uçuk gelmiş, anlaşılamamış ve hatta bir dönem “büyücü” olarak dahi suçlanmıştır. Yazılım ve yapay zeka çalışmalarının anası olarak kabul edilir.
4 – Jane Goodall
Primatolojinin öncülerinden biri olarak kabul edilen Jane Goodall, 1934 yılında doğmuştur. Günümüzdeki kadın bilim insanları arasında yer alır. Etoloji ve primatoloji alanlarında adeta devrim yaratmıştır. Bilimsel çalışmalara insani ve çevreci bir bakış açı gelmesini sağlamıştır. Öne çıkan yönleri aşağıdaki gibidir:
- Tanzanya’da bulunan ulusal parkta şempanzeler üzerinde 60 yıldan uzun süren çalışmalar yaptı.
- Şempanzelerin alet kullanımı ve sosyallik açısından insanlara benzer olduğunu ortaya koydu.
- Biyoçeşitlilik ve doğanın korunması konusunda global ölçekte farkındalık meydana getirdi.
Yapmış olduğu çalışmalar, insan ile doğa arasındaki ilişkinin yeniden sorgulanmasına yol açmıştır. Çalışmalarıyla sayısız ödüle layık görülen bu isim, 2004 yılında “Dame” unvanına layık bulundu. Halen hayatta olan Goodall, çalışmalarını sürdürmektedir.
5 – Özlem Türeci
Ünlü kadın bilim insanları Türk olanların başında Özlem Türeci gelmektedir. Eşi Uğur Şahin ile birlikte yaptıkları çalışmalar nedeniyle dünya çapında bir üne kavuşmuştur. COVID-19 aşısının geliştirilmesi sırasında verdiği katkılarla dikkat çeken türeci, aşıyı bulan BionTech isimli şirketin kurucularındandır. Kadın bilim insanları Türk olanlardan biridir ve dünyayı pandemiden kurtaran isimler arasında yer alır.
Covid-19 aşısından sonra m-RNA teknolojisini kullanarak kanser gibi hastalıklara yönelik çalışmalara da başlamıştır. Yakın dönemde kanserin tedavi edilemez bir hastalık olmaktan çıkarılmasına imza atabilir. 1967 Almanya doğumlu olan Özlem Türeci, Mainz Johannes Gutenberg Üniversitesi’nde ders vermektedir.
6 – Katherine Johnson (1918-2020)
Amerikalı matematikçi olan Katherine Johnson, aynı zamanda NASA çalışanıdır. Çok uzun bir kariyere sahip olan bu isim, uzay mekaniği alanındaki başarılı hesaplamalarıyla dikkat çeker. ABD’nin ilk insanlı uzay uçuşlarında rol oynayan bir isimdir. Bilime olan birçok katkısı vardır ve bunlardan öne çıkanlar aşağıdaki gibidir:
- Uzaya çıkan ilk ABD’li astronotun yörünge hesaplamalarını yapmıştır.
- John Glenn’in 1962 yılında dünya yörüngesine giriş için bilgisayarlar tarafından yapılan hesaplamaların kontrolünü gerçekleştirmiş ve onay vermiştir.
- 1969 yılında Apollo 11 görevindeki iniş ve kalkış yörüngelerini hesaplamıştır.
- Apollo 13 görevinde acil durum planlarına katkı sunmuştur.
Soğuk Savaş döneminde ABD’nin uzay savaşında bir adım öne geçmesinin en önemli nedenlerinden biridir. Tarihe yön veren kadınlardan biri olarak kabul edilir.
7 – Florence Nightingale
Modern hemşireliğin kurucusu olarak kabul edilen Florence Nightingale, aynı zamanda istatistikçidir. Kırım Savaşı sırasında yaralanan İngiliz askerlerin tedavisine destek vermek için İstanbul’a gelmiştir. Buradaki hijyen koşullarının iyileştirilmesine katkı vermiş ve enfeksiyon kaynaklı ölümlerin azaltılmasını sağlamıştır. Hava karardığında lamba ile hastalarına baktığından dolayı “Lambalı Kadın” olarak nitelendirilmiştir.
Hemşireliğin profesyonelleşmesine katkı veren isim, aynı zamanda bu mesleğe itibar da kazandırmıştır. 1860 yılında sivil hemşirelik okulunu kurarak sağlık alanında adeta bir devrim yapmıştır.
8 – Mary Anning (1799-1847)
Paleontolog ve fosil koleksiyoncusu olan Mary Anning, fosil yataklarında yapmış olduğu keşiflerle önemli bir üne sahip olmuştur. Bu isme ilişkin bazı bilgiler, aşağıdaki tablodaki gibidir:
| Bilgi | Açıklama |
| Adı | Mary Anning |
| Doğum Tarihi | 21 Mayıs 1799, Lyme Regis, İngiltere |
| Ölüm Tarihi | 9 Mart 1847, Lyme Regis, İngiltere |
| Meslek | Fosil koleksiyoncusu ve amatör paleontolog |
| En Önemli Keşifleri | Ichthyosaurus, Plesiosaurus, Pterosaur fosilleri |
| Eğitim | Resmî eğitimi yok, kendi kendini yetiştirdi. |
| Önemi | Paleontolojinin öncülerindendir ve bilim kadınlarına ilham kaynağıdır. |
Ölen kadın bilim insanları arasında yer alan Anning, fosiller konusunun en isimlerinden biri olarak dikkat çeker.
Tarihe yön veren ve damga vuran çok sayıda kadın bilim insanı vardır. Bunlardan öne çıkanlar genel olarak bu şekilde özetlenebilir.
İlginizi Çekebilir: Arı Sokması Faydaları
Kadın Bilim İnsanları ile İlgili Sıkça Sorulan Sorular
Kadın bilim insanları ile ilgili sık sık sorulan sorular ve söz konusu sorulara verilen yanıtlar aşağıda yer almaktadır.
1 – Türk Kadın Bilim İnsanları ve İcatları Nelerdir?
Birçok Türk kadın bilim insanı vardır. Safiye Ali, ilk kadın doktor ve tıp eğiticisi olarak bilinir. Kadınların tıp alanındaki öncülerinden biridir. Özlem Türeci, mRNA aşılarının ve COVID-19 aşısının mucitlerinden biridir. Naşide Gözde Durmuş, kanserin erken teşhisine yönelik tedavileriyle öne çıkarken, Feryal Özel tarihte ilk defa kara deliği fotoğraflayan ekipteki isimlerdendir.
2 – Kadın Bilim İnsanları En Çok Hangi Alanlarda Çalışmıştır?
Kadın bilim insanları, birçok alanda önemli çalışmalara imza atmıştır. Fizik, kimya, tıp ve mühendisliğin bu alanda öne çıktığını ifade etmek yanlış olmayacaktır.
3 – Öne Çıkan Kadın Bilim İnsanları ve İcatları Nelerdir?
Kadın bilim insanları arasında yer alan Marie Curie, radyoaktiviteyi, radyum ve polonyum gibi elementleri keşfetmiştir. Rosalind Franklin ise DNA’nın çift sarmallı yapısını ortaya koyan isimdir. Bunun gibi birçok önemli keşfin arkasında kadın bilim insanları vardır.
4 – Türk Kadın Bilim İnsanları Kimlerdir?
Özlem Türeci, Safiye Ali, Feryal Özel ve Naşide Gözde Durmuş öne çıkan Türk bilim insanlarından bazılarıdır.
5 – Nobel Alan Kadın Bilim İnsanları Kimlerdir?
Nobel Ödülünü alan çok sayıda kadın vardır ve bunlardan bazıları; Marie Curie, Irene Joliot-Curie, Dorothy Crowfoot Hodgkin, Jennifer A. Doudna ve Emmanuelle Charpentier şeklindedir.