İnançla ilgili felsefi yaklaşımlar insanların dini konular hakkında düşünmeye başladığı andan itibaren ortaya çıkan akımları temsil etmektedir. Bu akımlar yalnızca dinin değil felsefi düşünce sisteminin de konuları arasında bulunmaktadır. Tanrı’nın varlığı, insanı oluşturan öz, iyilik ve kötülük kavramı gibi temel konular inançla ilgili çeşitli akımların oluşmasına neden olmaktadır.
Bu konu, yalnızca akademik çevrelerle sınırlı kalmamış, eğitim müfredatlarının da bir parçası hâline gelmiştir. Özellikle lise düzeyinde inançla ilgili felsefi yaklaşımlar 11. sınıf Din Kültürü PDF gibi kaynaklarda da geniş bir yer tutmaktadır. Sizler de bu konu hakkındaki temel yaklaşımları ve savundukları konuları merak ediyorsanız işte detaylar…
Bu Yazımızda Neler Var :
İnançla İlgili Felsefi Yaklaşımlar
Felsefi düşünce ile bakıldığında inanç kavramı yalnızca Tanrı’nın varlığına inanmakla sınırlı kalmayan bir kavramdır. Kimileri Tanrı’nın varlığına kesin bir şekilde inanırken, kimileri bu konuda kararsız kalır ya da tamamen ilgisiz bir tutum sergilemektedir. Bu şekilde ki farklı tutumlar da inançla ilgili felsefi yaklaşımlar gibi değişik düşünce sistemlerinin ortaya çıkmasına neden olmaktadır.
Teizm ve deizm gibi birçok insan tarafından bilinen yaklaşımların yanı sıra apateizm gibi az bilinen inançla ilgili felsefi yaklaşımlar da bulunmaktadır. İnançla ilgili felsefi yaklaşımlar 5. örnek olarak değerlendirilebilecek bu alternatif düşünceler bireyin hem kendine hem de evrene dair yaklaşımını belirlemektedir.
Tanrı’nın varlığı üzerine konumlandırılan bu yaklaşımların ayrımı ise konuyu anlayabilmek açısından oldukça önemlidir. Aşağıdaki tablo kısa ama öz bilgiler içermektedir;
| Tanrı’nın Varlığını Kabul Eden Yaklaşımlar | Teizm, Deizm, Panteizm, Panenteizm |
| Tanrı’nın Varlığını Reddeden Yaklaşımlar | Ateizm |
| Tanrı’nın Varlığının Ya Da Yokluğunun Bilinemeyeceği Söyleyen Yaklaşımlar | Agnostisizm, Apateizm |
Yukarıda ki tabloda da görüldüğü üzere Tanrı’nın varlığı hakkında düşünmek inançla ilgili felsefi yaklaşımlar hakkındaki en önemli temel düşünceyi oluşturmaktadır. Tanrı’nın varlığı hakkında ortaya atılan görüşler bu yaklaşımların ortaya çıkmasına neden olmaktadır.
1- İnançla İlgili Felsefi Yaklaşımlar ‘Teizm’
Teizm oldukça aşina olduğunuz bir inanç sistemini temsil etmektedir. Bu yaklaşımda Tanrı varlığı oldukça nettir. Tanrı evreni yaratarak ona bir düzen vermiştir. Daha sonra da bu düzene müdahale etmeye de devam etmiştir. Hala da etmektedir.
Kısacası Teizm’de Tanrı yalnızca yaratıcı değildir. Aynı zamanda müdahaleci, bilge ve ahlaki yönden rehberlik eden bir varlık olarak kabul edilmektedir. İslam, Hristiyanlık ve Yahudilik gibi semavi dinlerin büyük çoğunluğu teist anlayışa dayanmaktadır.
Peki tüm bunların dışında teizm nedir sorusu nasıl cevaplanmalıdır? Tanrı hem evden bağımsız hem de evrene müdahil olan olarak düşünülmelidir. Burada teist olan bireyler dua ederek, ibadet ederek, peygamberlerin aldığı vahiyleri dinleyerek tanrı ile iletişim kurmaktadır. Tüm bu yönleri ile teizm inançla ilgili felsefi yaklaşımlar arasında en köklü olanıdır.
2- Deizm
Deizmde tıpkı teizm gibi Tanrı varlığını inkar etmez ve bunu kesin olarak görür. Fakat deizmin teizmden ayrıldığı nokta şurada başlamaktadır; deist görüşe göre Tanrı, evreni yaratmış ancak ardından onu kendi yasalarıyla baş başa bırakmıştır. Kısacası Tanrı kesinlikle evrene müdahale etmemektedir.
Bu görüşün benimsenmesi ile vahiy, mucize, peygamberlik gibi unsurlar reddedilmektedir. Bunun sebebi tanrının insanla iletişim kurmayı reddetmesidir. Özellikle Avrupa’da Aydınlanma Çağı’nda yükselişe geçen bu yaklaşım akla dayalı inanç sisteminin öncüsü olarak kabul edilmektedir.
Daha önce de bahsedildiği üzere zihinsel gelişim anlamında bu felsefi yaklaşımların bilinmesi oldukça önemlidir. Düşünce sistemine doğrudan katkı sağlayan bu yaklaşımlar eğitim kaynaklarında, özellikle İnançla ilgili felsefi Yaklaşımlar 11. Sınıf Din KÜLTÜRÜ slayt içeriklerinde sıklıkla görülmektedir. Deizm de bu kaynaklarda kendine yer bulmaktadır.
3- Panteizm
Panteizm de tıpkı Deizm ve Teizm gibi Tanrı varlığını kabul etmektedir. Fakat bu görüşü diğer ikisinden ayıran özelliği Tanrı’nın evden ayrı bir varlık olduğunu kabul etmemesidir. Panteislere göre evrende var olan her şey aslında Tanrı’nın ta kendisidir.
Onlar için doğa da yer alan her şey, ağaçlar, yıldızlar güneş ay ve hatta insanlar bile Tanrı’nın bir parçasıdır. Panteistlere göre Tanrı evrenle bir bütündür. Her şey Tanrı’dır ya da Tanrı her şeydir. Bu sebeple de Tanrı’yı insandan ya da evrenden ayırmak ayrı bir varlık gibi düşünmek mantıksıdır.
Evrenin ruhu anlayışı ile Panteizm inançla ilgili felsefi yaklaşımlar arasında önemli bir yere sahiptir. Özellikle 11. Sınıf Din Kültürü inançla ilgili felsefi yaklaşımlar özet konularında bu anlayışa sıklıkla yer verilmektedir.
4- Panenteizim
Panteizm ve panenteizm birbirleri ile sıklıkla karıştırılan çoğu zaman farkı çözülemeyen iki yaklaşımdır. Yine de Panenteizmi anlamak o kadar da zor değildir. Panenteislere göre evrendeki her şey Tanrı’dan gelmektedir. Fakat Tanrı’nın ta kendisi de değildir.
Yani daha açıklayıcı olmak gerekirse yukarıdaki başlıkta da söylendiği üzere Panteisler her şey Tanrı’dır görüşünü benimsemektedir. Fakat Panenteisler her şey Tanrı’dandır görüşünü benimserler. Panteisler evrenin ezeldendir var olduğuna inanırken Panenteisler evrenin Tanrı tarafından kendi parçası katılarak yaratıldığına inanırlar.
İnançla ilgili felsefi yaklaşımlar konusunun ortaya çıkmasının sebepleri nelerdir denildiğinde de Panteizm ve Panenteizm çok güzel iki örnektir. Tanrı’nın varlığı üzerinde düşünmek ve görüş ayrılıklarına varmak birbirine çok yakın gibi görünen fakat çok uzak olan bu iki görüşün ortaya çıkmasına neden olmuştur.
5- Ateizm
İnançla ilgili felsefi yaklaşımlar arasında Tanrı varlığını kesinlikle reddeden temel yaklaşıma Ateizm denilmektedir. Kelime anlamı olarak da ‘Tanrıtanımazlık’ kavramına tekabül etmektedir. Ateistler Tanrı’yı reddederek onun varlığını kanıtlayan delilleri de çürütmeyi amaçlamaktadır.
Bu yaklaşıma göre fizik ötesi alanın varlığı söz konusu değildir. Hal böyle olunca da onunla beraber gelen ibadet, dua, yakarış veya sembol gibi kavramlar da bulunmamaktadır. Otoritenin varlığının insan özgürlüğünü kısıtladığını düşünürler. Ateislerin bu konudaki bakış açısına dair daha detaylı bilgiler inançla ilgili meseleler – pdf eklerinde de yer almaktadır.
Ateizm her türlü inanç sistemini reddetmektedir. Bunlar içerisinde deizm, panteizm, agnostisizm gibi görüşler bulunurken animizm, paganizm, primitif gibi görüşler de yer almaktadır. Kısacası içerisinde yücelik ve aşkınlık bulunan her türlü inanç sistemi onlar için yanlış kabul edilmektedir.
Zaman içerisinde inançla ilgili felsefi yaklaşımlar arasında bulunan Ateizm kendisini savunan bazı filozofların da fikir ayrılıkları ile beraber iki gruba ayrılmıştır. Bunlar şu şekildedir;
- Aktif Ateizm; Hem sosyal hem de politik anlamda Tanrı inancına karşı çıkan ve kesinlikle var olmasını kabul etmeyen Ateisledir. Dini sembol ve ibadetlere karşı oldukça katı davranışlar sergilerler.
- Pasif Ateizm; İnanmamalarına rağmen inanan insanlara karşı saygı gösteren ve inanmama durumunu yalnızca kurumsal bir duruş olarak gören Ateistlerdir.
6- Agnostisizm
İnançla ilgili felsefi yaklaşımlar özet geçilse dahi Agnostisizme değinmek gerekmektedir. Agnostisizm Türkçe’ye ‘bilinemezcilik’ olarak çevrilmektedir. İsmin de anlaşılacağı üzere bu düşünceye göre Tanrı varlığı ya da yokluğu bilinemeyen bir kavramdır.
Bu yaklaşımın temel taşlarında şüphecilik yer almaktadır. Her türlü dine ve inanç sistemine karşı şüphe duymak gerektiğini düşünürler. Çünkü Tanrı’nın varlığının ya da yokluğunun bilinmeyeceğini savunurlar. Onlara göre insan bu bilgiye ulaşabilecek durumda değildir. Bu sebeple de herhangi bir dini anlayışı benimsemek oldukça anlamsızdır.
İnançla ilgili felsefi yaklaşımlar arasında Ateizm ve Agnostisizm karıştırılmaktadır. Burada ayrım oldukça basit şekilde ortaya çıkmaktadır. Ateistler Tanrı varlığını kesinlikle reddetmektedir. Fakat Agnostisizmde Tanrı varlığı ya da yokluğu kabul edilemez çünkü bu durum insanlar tarafından bilinemez görüşü kabul edilmektedir. Bu noktada farklı yorumlara açık olan inançla ilgili felsefi yaklaşımlar arasındaki Agnostisizmin farklı çeşitleri bulunmaktadır;
- Agnostik Teizm; Tanrı’nın var olduğuna yakın olan fakat varlığının bilinmeyeceğini savunanların benimsediği görüştür.
- Agnostik Ateizm; Tanrı’nın yok olduğunu savunan fakat yokluğunun da kanıtlanamayacağını savunanların benimsediği görüştür.
- Zayıf Agnostisizm; Tanrı varlığı ya da yokluğu bilinemez fakat tümüyle de bilinmez değildir. Her an herhangi bir kanıt ile bu durum da kanıtlanabilir fikrini benimseyenlerin savunduğu görüştür.
7- İnançla İlgili Felsefi Yaklaşımlar ‘Apateizm’
Apateizmde inançla ilgili felsefi yaklaşımlar içerisinde Agnostisizm ile sıklıkla karıştırılan bir görüştür. Bu görüşün tam olarak karşılığı ‘tanrıumursamazlık’ kavramıdır. Tanrı’nın varlığı ya da yokluğu onlar için çok da önemli değildir. Kısacası bu durumu umursama ihtiyacı hissetmezler.
Apateistler Tanrı’nın varlığı ya da yokluğu ile ilgili ortaya atılan delilleri ve kanıtları kabul etmekle ya da reddetmekle ilgilenmezler. Aslında inançla ilgili felsefi yaklaşımlar arasında bir felsefi yaklaşımdan ziyade tutum olarak da görülebilmektedir.
Bu insanları Ateist olarak da kabul eden kesimler bulunmaktadır. Fakat Ateistler Tanrı’nın yokluğu ile ilgili kesin bir görüşü savunmaktadır. Apateizmde ise Tanrı varlığı ya da yokluğu önemli değildir. Bunun için kafa yormak gereksizdir. Varlığı da yokluğu da kanıtlansa şu anda olduğu gibi yaşamaya devam etmeleri gerekmektedir.
Bu yazıyı beğendiyseniz önemli buluşlar yapmış Türk İslam bilginleri yazısına ulaşmak için tıklayabilirsiniz.
Sık Sorulan Sorular
Söz konusu inanç sistemleri ve bu sistemde geliştirilen görüşler olduğunda insan aklının çeşitliliğine bağlı olarak bazı inançla ilgili felsefi yaklaşımlar da ortaya çıkabilmektedir. Hal böyle olunca da çeşitli sorular sorulmaktadır. Bu sorulardan inançla ilgili felsefi yaklaşımlar için en sık sorulanları ise şu şekildedir;
1- İnançla İlgili Felsefi Yaklaşımlar Nelerdir?
İnançla ilgili felsefi yaklaşımlar arasında Deizm, Teizm, Panteizm, Panenteizm, Agnostisizm, Ateizm ve Apateizm gibi görüşler bulunmaktadır. Bunlar Tanrı’nın varlığı, yokluğu ya da evrenin yaratılışı ile ilgili farklı görüşler benimseyen inançla ilgili felsefi yaklaşımlar içerisindedir.
2- Felsefi Yaklaşımlar Nelerdir?
Felsefi yaklaşımlar içerisinde İdealimz, Realizm, Naturalizm, Pozitivizm, Materyalizm, Liberalizm, Pragmatizm, Varoluşçuluk ve Analitik felsefe bulunmaktadır.
3- Apateizm ve Agnostisizm Arasındaki Fark Nedir?
İnançla ilgili felsefi yaklaşımlar arasında bulunan Apateizm ve Agnostisizm arasındaki temel fark Agnostisizm Tanrı’nın varlığının ya da yokluğunun bilinmeyeceğini savunmasıdır. Onlar için Tanrı’yı bilmek ya da varlığını ya da yokluğunu kanıtlamak insan için mümkün değildir. Apateizmde ise Tanrı’nın varlığı ya da yokluğu bir anlam ifade etmemektedir. Var olması ya da yok olması önemli değildir. Bu inançla ilgili felsefi yaklaşımlar içerisinde bulunan görüşlerden Apateizm hakkında tutum olduğunu savunanlar da bulunmaktadır.