Gravür sanatı, köklü bir geçmişe sahip önemli bir sanattır. Bir baskı sanatı olan gravür sanatı, birçok ustanın yetiştiği, çeşitli sanatçıların ün saldığı bir alandır. Bugüne değin varlığını sürdüren, birçok kişinin merakla ve ilgiyle yaptığı gravür sanatı hakkında bilinmesi gereken çok şey var. Bir baskı tekniği olarak matbaacılıkta ve sanat ürünlerinin ortaya konmasında kullanılan gravür sanatı, tarihin neredeyse her döneminde popüler bir sanat dalı olmuştur.
Gravür sanatı, bir baskı tekniği olarak bilinir ve matbaacılık ve sanat ürünlerinin ortaya konmasında kullanılan bir kazıma, çukur baskı ya da oyma şeklidir. Baskı yapılacak sembol ya da görüntü; ahşap, metal ya da taş levhalar üzerine çeşitli gravür teknikleri ile aktarılır. Aktarıldıktan sonra da mürekkeple sıvanır. Bu yöntemle yüzyıllardır uygulanagelen gravür sanatı, çok çeşitli kullanım alanlarına sahiptir. İşte gravür sanatı hakkında bilmeniz gereken her şey…
Gravür Nedir? Gravür Sanatı Hakkında Bilinmesi Gerekenler
Gravür; bir baskı tekniği olarak matbaacılık ve sanat ürünlerinin yapımında kullanılan bir kazıma şekli, çukur baskı ya da oyma baskı şeklinde tanımlanabilir. Baskı yapılacak sembol; ahşap, metal ya da taş levhalara çeşitli yöntemlerle aktarılır. Bu yöntemler elle kazıma ya da asitle yedirme olabilir. Aktarıldıktan sonra da mürekkeple sıvanır. Daha sonra levhanın yüzeyi temizlendiğinde mürekkep sadece çukur yerlerde kalır ve levhanın üzerindeki görüntü baskı uygulanarak kâğıda aktarılır.
Gravür sanatı; taş ya da metal levha üzerine değişik renklerle kat kat boya sürülüp üst katmanların kazınması ile ortaya çıkan alt kat renklerinden yararlanma tekniği ve bu tekniğe göre yapılan kazıma resme verilen isimdir. Sert bir madde üstüne, süresini uzatmak veya baskı yoluyla kopyalarını çoğaltmak için bir desen kazıyarak oluşturulur. Kökeni çok eskilere dayanan gravür sanatı, özellikle Avrupa’da büyük ustaların ellerinde gelişmiş bir sanat dalıdır.
Gravür Sanatı Nasıl Yapılır?
Özellikle Avrupa’da büyük ustaların ellerinde gelişip çeşitlendirilen gravür sanatı, farklı tekniklerle ortaya konulabilir. Gravür tekniklerinden elde edilen bir resim çoğunlukla kitap süslemelerinde ve kitap resimlemelerinde kullanılmaktadır. Gravür sanatında süresini uzatmak ya da baskı yapmak suretiyle kopyalarını çoğaltmak amacıyla bir deseni kazıyarak oluşturmak söz konusudur. Gravür sanatı birçok yerde insanların karşısına çıkan ve oldukça köklü bir geçmişe sahip olan bir sanat dalıdır.
- Yüzyıldaki ortaya çıkışından sonra gravür, bugüne değin birçok sanatçı tarafından yaygın olarak kullanılmış ve geliştirilmiştir. Bugün birçok sanatçı, gravür baskı tekniğinden faydalanarak sanat baskıları üretmektedir. Gravür sanatı matbaacılık alanında da kullanılmıştır. Matbaacılık alanında, 19. Yüzyılın sonlarına değin basımı gerçekleştirilen kitaplarda bulunan resimlerin kaliteli kopyalarının oluşturulması için kullanılmıştır.
Gravür Sanatı Tarihsel Gelişimi Nasıldır?
Gravür sanatı, çok katmanlı bir tarihsel gelişime sahiptir. Ortaya çıktığı zamandan beri popülaritesini yitirmemiştir.
| Gravür Sanatı Tarihsel Gelişim Aşamaları | Açıklaması |
| Tahta | Basıncılıkta hareketli harflerin bulunmasından (1455) önce, halk arasında, tahta üstüne yapılarak kâğıda basılmış gravürlerle süslü metinler dolaşıyordu. Ksilografi diye adlandırılan yönteme göre hazırlanmış bu levhalar, daha sonra küçük kitapçıkların oluşmasını sağladı (bu tür kitapçıklardan kırk kadarı bilinmektedir). Baskı tekniklerinin, plastik sanatların yüceltilmesine koşut olarak yaygınlaşıp yetkinleşmesiyle, 15. yüzyılın sonunda resimleme çalışmaları da yaygınlık kazandı ve Avrupa’nın çeşitli ülkelerinde birçok sanatçı yetişti.
Bunlar arasında Martin Schongauer, Andrea Mantegna, Alde Manuce gibi ustalar vardı. Gravür sanatının gelişmesinde İtalya ve Almanya’nın büyük etkisi oldu. Lyon’da Trechsel kardeşler Holbein’ın eşsiz güzellikteki kompozisyonlarını yayımladı. |
| Rönesans Döneminde Metal Üstüne Çukur Tekniği | Daha çok kitap resimlerinde kullanılan metal üstüne çukur tekniği de, tahta üstüne tümsek gravür kadar eskidir. Bu ünlü örnekler, İtalyanlar tarafından gerçekleştirilmiştir. Metal üstüne çukur gravürün “babası”nın Maso Finiguerra olduğu kuşku götürürse de, 1477’den sonra Botticelli‘nin el Monte Sancto de Dio (Tanrının Kutsal Tepesi) adlı bir kitabın levhalarını kendi eliyle çizdiği kesindir.
Bu arada Apokalypsis’teki Fransız Jean Duvet’nin üstünde çalıştığı Ievhalar Mantegna’nın ve İtalyan ustalarının çalışma biçimini çağrıştırır. Bütün bu etkinliklere karşın, metal üstüne çukur gravür ve buna koşut olarak da çukur gravürle resimleme beğenisi, Avrupa’da ancak 1566’dan sonra yaygınlaşmaya başlamıştır. |
| Klasik Dönemde Metal Üstüne Çukur Tekniği | 17. yüzyılda, bakır üstüne gravür, tahta üstüne yapılan gravürü tümüyle gölgede bıraktı. Fransa’da kazı gravürü yapılıyordu; ama Jacques Callot, İtalya’ya yaptığı bir gezi sırasında ofort tekniğini öğrendi. Abraham Bosse, Claude Mellan, François Chauveau gibi dönemin gravür ustaları, her iki yöntemi bir arada kullandılar. Teknik nedenlerden dolayı, kitap resimleme çalışmaları XVII. yy’ da estamp kadar gelişme gösteremedi. Bu arada Jacques Callot’nun ancak üç kitap hazırladığı ve 17. yüzyılın ikinci yarısında, Fransa’da büyük gravür ustası Robert Nanteuil’ün de aynı nedenlerden dolayı daha çok portreler yaptığı görüldü. |
| 18. Yüzyıl | 18. yüzyılda Callot ve Nanteuil kadar usta gravürcü pek yetişmedi. Yalnız kitap süslemelerinde kalan tahta üstüne gravürün tersine, metal üstüne çukur tekniği, resimleme alanında kullanılan tek teknik haline geldi. Ancak sanatçıların amacı değişmişti. Yalnızca hoşa gitmek önemliydi. Bu dönemde Fransa’da Laurent Cars, Gravelot ve Eisen, sırasıyla, Moliere, Corneille, Racine ve La Fontaine’in yapıtlarını resimlediler. |
| 19. Yüzyılda Gerçekleşen Teknik Yenilikler | Romantik anlayış, gravürcülerin taşbasmaya yönelmelerine yol açtı. Delacroix, Goethe’nin Faust’u için on yedi taşbasma gerçekleştirdi (1828). Öte yandan, Gericault, Dauzats, vb. sanatçılar da aynı alanda etkinliklerini sürdürdüler. Rönesans’tan sonra ikinci plana itilen tahta üstüne gravür sanatı, yeni bir teknik olan “uç tahta gravür” sayesinde tam anlamıyla yenilendi ve böylece resimleme alanında bir devrim oldu. Thompson, Tony Johannot, Meissonier, Huet gibi sanatçılar, bir çok resimleme yaptılar. Bu arada ofort tekniğine pek ilgi gösterilmiyordu. Aynı dönemde Daumier, Gavarni ve özellikle Gustave Dore gibi sanatçılar da etkinlik gösterdiler. |
| 20 Yüzyıl | Tahta, bakır ve taş, sanatçıların XX. yy’ da eski ve yeni metinleri değerlendirmelerine olanak verdi. Pierre Bonnard, Maillol, Matisse ve Picasso gibi sanatçılar gravür çalışmaları yaptılar, Derain Pantagruel için renkli levhalar hazırladı. Fernand Lger, Miro, Giacometti, Andre Masson, Fautrier, Vieira da Silva gibi ressamlar da baskı tekniği, sayfa düzeni, özellikle de gravürleriyle ilgi çeken kitapların oluşturulmasına katkıda bulundular. |
En Ünlü Gravür Sanatçıları Kimlerdir? Türk Gravür Sanatçıları
Gravür sanatı birçok sanatçının aşık olduğu bir alan olmuştur. Bu sanatçılar gravürü çeşitli tekniklerle ortaya koymuş ve geliştirmiştir. En bilinen 10 gravür sanatçısı şu şekildedir:
- Albrecht Dürer
- Rembrandt van Rijn
- Katsushika Hokusai
- Francisco Goya
- Pablo Picasso
- Andy Warhol
- Edvard Munch
- Mary Cassatt
- William Blake
- Jose Posada
En meşhur Türk gravür sanatçıları ise şu şekilde sıralanabilir:
- Aliye Berger
- Cemal Akyıldız
- Faik Kırımlı
- Fethi Karakaş
- Mediha Didem Türemen
- Mürşide İçmeli
Gravür Teknikleri Nelerdir?
Gravür sanatı, çeşitli tekniklerle ortaya konulabilen bir sanattır.
1 – Tahta Üstüne Tümsek Gravür
Tahta üstüne gravür iki şekilde gerçekleştirilir. Birinci teknikte; kazınacak tahta, ağacın lifleri doğrultusunda yontulur. İkinci teknikteyse kazınacak tahta, ağacın liflerine ters yönde, yani dikey olarak yontulur. Lifli tahta üstüne yapılan gravürde; armut, ceviz ya da kiraz tahtası üstüne, düzeye ters olarak çizilen desende, bıçakla veya oluklu oyma kalemiyle, kompozisyona özgü olmayan ögeler çıkarılır. Sonra, kabarık olan bölümlere mürekkep sürülür; böylece hazırlanan kalıp, bir kâğıt üstüne konarak baskıyla desenin kâğıda geçmesi sağlanır. Beyaz kalan yerler kâğıda çıkmaz.
2 – Metal Üstüne Çukur Gravür
Bu teknik, tahta üstüne tümsek gravürün tersidir. Çukur gravürde çoğu zaman bakır kullanılır fakat çinko, pirinç ve kalay da kullanılabilir. Perdahlanmış metal levhanın tüm yüzeyine önce mürekkep sürülür; sonra mürekkep, sadece çukur yerlerde kalacak şekilde silinir. Hazırlanan levha üstüne kâğıt tabakası konur ve özel bir baskı makinesinin iki merdanesi arasından geçirilir.
3 – Kazı Gravürü
Gravür sanatı tekniğinin en eski olanlarındandır. Prizma biçiminde, sivri uçlu çelik kalemler ve uç tahta gravürde faydalanılan bıçaklar kullanılır. El içiyle itilen bıçak, madeni kolayca işleyerek yüzeyde derin izler bırakır. Elde edilen izin, yani çizginin çapakları, özel bir çapak alma kalemiyle temizlenir veya daha yumuşak bir çizgi izlenimi vermek için temizlenmez. Çukurlar ne kadar derin olursa o kadar çok mürekkeple dolar; dolayısıyla kağıt üstüne çıkan çizgi de o kadar koyu olur.
4 – Kuru – Uç Gravürü (Puant – Seş)
Bu yöntem, kazı gravüründen ortaya çıkmıştır. Bakır üstüne yapılan bu teknikte sert çelikten sivri uçlu bir kalem kullanılır. Bu teknik esnasında kazı gravüründe olduğu gibi küçük çapaklar oluşmaz, gravürcü metali kaldırmadan iter. Böylelikle elde edilen izin her iki tarafında, mürekkebi tutan kalın çapaklar meydana gelir Bu teknik, bu hafif kabarıklığı, kağıt üstünde mürekkep lekesi oluşturmadan kullanarak, bir kadife görünümü elde etmeyi sağlar.
5 – Siyah Usul
Bu teknikle çalışan sanatçı, kullanacağı bakır levhanın yüzeyinde, “beşik” diye adlandırılan sivri uçlarla bezenmiş ve bir yanı tümsek olan özel bir oyma aracını gezdirir. Bu şekilde, üstünde çalışacağı kadife görünüşlü ve siyah renkli bir yüzey elde eder. Pürtüklerin yer yer ve belli oranlarda giderilmesiyle de ışıklar ve ara renkler ortaya çıkar.
6 – Ofort
Bu gravür sanatı tekniğinde kullanılacak bakır levhanın önceden vernikle kaplanması gerekir. Sanatçı, değişik boylardaki uçlarla, verniğin altından metale ulaşacak şekilde kompozisyonunu çizer. Sonra, levha sulandırılmış nitrik asite batırılır. Asit, bakımı açıkta kalan yerlerini kemirir ve çizgiler bir süre sonra derinleşir. Ofort ve kazı gravürü, genellikle aynı anda, aynı levhaya uygulanmıştır.
7 – Acqua Tinta
Bu teknikte ilk olarak ofort tekniği uygulanır. Kompozisyonun çizilmesi için, özel bir mürekkep ve fırça kullanılır; oforttan sonra verniği temizlenen levha, toz reçineyle kaplanır. Reçine tabakası yeterince kalınlaştığında, metal levha alttan ısıtılır, erimeye başlayan reçine de yüzeye yapışır. Sıcaklığa bağlı olarak oluşan tanecikler, aralarında küçük bakır boşlukları bırakacak şekilde birleşirler. Açık renk kalacak olan kısımlar, alkollü vernik kullanılarak sağlanır; geri kalan bölgeler de asit etkisine bırakılır.
8 – Taş Basma
Taş basma, kağıt üstüne resim yapmaya benzer. Gravürcü, özel bir yağlı kalemle, ince tanecikli kalın bir kalker üstüne kompozisyonu çizer. Sonrasında bu taş, asitli bir eriyiğin etkisine bırakılır; bu aşamada desen sabitleşir ve asitli eriyik sayesinde, taş yağlı kalemle çizilmemiş olan bölgeleri su emer. Nemlenmiş olan taşın üzerinden bir rulo yardımıyla baskı mürekkebi geçirilir ve sadece kompozisyonun çizgileri üstünde tutulur. Elde edilen görüntü, taşın üstüne konan ve baskılanan kaygan bir kağıt üstüne uygulanır.
Sık Sorulan Sorular
Gravür sanatı hakkında sık sorulan sorular şu şekildedir:
İlk Türk Gravür Sanatçısı Kimdir?
Gravür sanatı, Rönesansla beraber özellikle Avrupa’da gelişse de Türkiye’de de gelişim göstermiştir. Aliye Berger, ilk Türk kazıma ve oyma gravür sanatçılarından biridir.
Gravür Ne İçin Kullanılır?
Gravür sanatı ile tahta, ahşap, ağaç gibi yüzeylere baskı yapılabilmektedir. Bu baskılarla farklı görüntüler elde edilmektedir.
İlginizi Çekebilir: Çağdaş Sanatın Öncülerinin Eserleri